त्रिवेणी मेला कटारीको पृथक बिशेषता; धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक एकता

• अभिश बानियाँ

परिचय

कोशी प्रदेश अन्तर्गत उदयपुर जिल्लाको कटारी नगरपालिका–२ खोक्सामा प्रत्येक वर्ष माघे संक्रान्तिको अवसरमा लाग्ने त्रिवेणी मेला, जसलाई मैनि मेला पनि भनिन्छ, एक महत्त्वपूर्ण धार्मिक र सांस्कृतिक पर्व हो। उदयपुरको कटारीमा प्रत्येक वर्ष माघे संक्रान्तिको अवसरमा लाग्ने त्रिवेणी मेला, एक ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक, सामाजिक र वैज्ञानिक दृष्टिले महत्त्वपूर्ण पर्व हो। यो मेला तावा, ककरु र कमला नदीको संगमस्थलमा आयोजना हुन्छ र यसले स्थानीय समुदायको जीवनशैलीलाई समृद्ध बनाउँछ। मेलाको मुख्य आकर्षण नदीमा स्नान गरेर पूजा गर्ने धार्मिक परम्परा हो।

जनविश्वास अनुसार, यहाँ स्नान गर्दा पापमोचन हुन्छ र मनोकामना पूरा हुन्छ। विशेष गरी कमलेश्वर महादेव मन्दिरमा दूध चढाएर पूजा गर्ने प्रचलन छ। यो मेला केवल धार्मिक आस्थाको केन्द्र हो, तर सामाजिक र सांस्कृतिक रूपमा पनि महत्त्वपूर्ण छ। मेलामा स्थानीय उत्पादनहरूको व्यापार, हस्तकला प्रदर्शनी, र सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छ। पहाडी क्षेत्रका बासिन्दाहरूले यहाँबाट लत्ता-कपडा, नुन र अन्य सामग्री खरिद गर्ने परम्परा थियो।

हालसालै मेलाको अवधि १५ दिनबाट २० दिन पुर्याइएको छ। यस मेलाले स्थानीय समुदायलाई एकताबद्ध गर्नुका साथै धार्मिक पर्यटन प्रवर्द्धनमा योगदान पुर्याएको छI यो मेला तावा, ककरु र कमला नदीको संगमस्थलमा आयोजना हुन्छ। त्रिवेणी (मैनि) मेला एक महत्त्वपूर्ण धार्मिक र सांस्कृतिक उत्सव हो। यो मेला तावा, ककरु र कमला नदीको संगमस्थलमा आयोजना हुने भएकाले यहाँका जलविज्ञान, पर्यावरण र जैविक विविधता अध्ययनका लागि महत्वपूर्ण अवसर प्रदान गर्दछ।

मेलामा भक्तजनहरूले स्नान गरेर पूजा आराधना गर्ने परम्परा रहेको छ, जसले पाप पखाल्ने र आत्मा शुद्ध गर्ने विश्वासलाई सँगै ल्याउँछ। यहाँ विभिन्न जाति र धर्मका मानिसहरू एकत्रित भएर सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूमा सहभागी हुन्छन्, जसले सामाजिक समन्वय र सद्भावको भावना बढाउँछ।

ऐतिहासिक महत्त्व

त्रिवेणी मेला प्राचीन कालदेखि चल्दै आएको छ। यस मेलाको इतिहासले स्थानीय समुदायको परम्परागत जीवनशैली र संस्कृतिलाई उजागर गर्दछ। पुराना बुढापाका अनुसार, यो मेला सशस्त्र द्वन्द्वभन्दा पहिला पनि आयोजित हुने गर्दथ्यो। यहाँका स्थानीय बासिन्दा यस मेलाबाट लत्ता कपडा, नुन र अन्य सामग्री खरिद गर्ने गर्दथे। मेलाको स्थलमा विभिन्न जातका मानिसहरू एकत्रित भएर आपसमा व्यापार र आदानप्रदान गर्ने परम्परा रहेको छ। त्रिवेणी मेला प्राचीन कालदेखि चल्दै आएको छ। यस क्षेत्रको इतिहासले स्थानीय संस्कृति र परम्परालाई उजागर गर्दछ। मेलामा उपस्थित हुने भक्तजनहरूले यहाँका नदीहरूमा स्नान गरेर पापमोचनको विश्वास राख्छन्। सशस्त्र द्वन्द्वअघि यो मेला एक महिना भरी लाग्ने गर्थ्यो, यस क्षेत्रको इतिहासले स्थानीय संस्कृति र परम्परालाई उजागर गर्दछ। मेलामा उपस्थित हुने भक्तजनहरूले यहाँका नदीहरूमा स्नान गरेर पापमोचनको विश्वास राख्छन्।

सशस्त्र द्वन्द्वका कारण केही वर्ष मेला ठप्प भएको थियो, तर धार्मिक महत्त्वका कारण पुनः सञ्चालनमा आएको छ। जसले यसको ऐतिहासिक महत्त्वलाई दर्शाउँछ। नदीहरूको संगमलाई हिन्दू धर्ममा अत्यन्तै पवित्र मानिन्छ। ईतिहासविद्हरूका अनुसार यो मेला प्राचीन समयमा राजा-महाराजाहरूले पनि संरक्षण गरेको स्थल हो। विभिन्न शासकहरूले यहाँका मठमन्दिर र धार्मिक संरचनाहरू निर्माण गरी यस क्षेत्रको महत्त्व बढाएका थिए। त्रिवेणी क्षेत्रमा पाइने पुरातात्त्विक सामग्रीहरूले पनि यसको प्राचीन सभ्यता र संस्कृतिलाई उजागर गर्छन्।

धार्मिक महत्त्व

त्रिवेणी मेला हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको लागि विशेष महत्त्व राख्छ। यहाँ स्नान गर्दा पापमोचन हुने विश्वास छ। भक्तजनहरूले मकर नुहाउने र पूजा आराधना गर्ने गर्दछन्। कमलेश्वर शिव महादेवको दूध चढाएर पूजा गर्ने प्रचलन छ। यस मेलामा सहभागी हुने भक्तजनहरूले चिताएको कुरा पूरा हुने विश्वास राख्छन्। मेलामा आउने तीर्थयात्रीहरू विभिन्न जिल्लाबाट मात्र होइन, भारतका विभिन्न स्थानबाट पनि आउँछन्।

मेलामा भाग लिने भक्तजनहरूले कमला नदीमा स्नान गरेर पूजा आराधना गर्छन्। यहाँ मकर स्नान गर्ने र पशुपंक्षी बलि चढाउने प्रचलन छ। भक्तजनहरूको विश्वास छ कि यसले मनोकामना पूरा गर्छ। मेलामा भारतका विभिन्न क्षेत्रबाट पनि तीर्थयात्रीहरू आउने गर्दछन्। त्रिवेणी मेलाको मुख्य आकर्षण यसको धार्मिक पक्ष हो। हिन्दू धर्ममा नदीलाई देवी-देवताका रूपमा पूजा गरिन्छ। त्रिवेणीमा स्नान गर्नाले पापमोचन हुने र मोक्ष प्राप्त हुने विश्वासले हजारौँ तीर्थयात्रीहरू मेलामा सहभागी हुन्छन्। विशेष गरी माघ महिनामा लाग्ने यो मेला माघे सङ्क्रान्ति पर्वसँग जोडिएको छ। भक्तजनहरूले कमलेश्वर शिवको दूध चढाएर पूजा गर्ने गर्दछन्। त्रिवेणी मेलाको मुख्य आकर्षण यसको धार्मिक पक्ष हो।

हिन्दू धर्ममा नदीलाई देवी-देवताका रूपमा पूजा गरिन्छ। त्रिवेणीमा स्नान गर्नाले पापमोचन हुने र मोक्ष प्राप्त हुने विश्वासले हजारौँ तीर्थयात्रीहरू मेलामा सहभागी हुन्छन्। यस अवसरमा भक्तजनहरू त्रिवेणीधाममा स्नान गरी भगवान शिव, विष्णु र अन्य देवी-देवताका मन्दिरमा पूजा-अर्चना गर्छन्। मेलामा गङ्गा स्नानको महत्त्व झल्काउने कथा पनि प्रचलित छ। भनिन्छ, यहाँ स्नान गर्दा शरीर शुद्ध हुन्छ र आत्माले शान्ति प्राप्त गर्छ। मेलामा भाग लिने भक्तजनहरूले कमला नदीमा स्नान गरेर पूजा आराधना गर्छन्। भक्तजनहरूको विश्वास छ कि यसले मनोकामना पूरा गर्छ। यसबाहेक, मेलामा विभिन्न धार्मिक अनुष्ठानहरू जस्तै हवन, यज्ञ र कथा वाचन गरिन्छ। यी सबै क्रियाकलापहरूले मेलालाई अझै पवित्र बनाउँछन्।

सांस्कृतिक महत्त्व

मेलामा विभिन्न सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको आयोजना गरिन्छ। यहाँ लोकगीत, नृत्य र नाटक प्रस्तुत गरिन्छ जसले स्थानीय कला र संस्कृति प्रवर्द्धन गर्छ। मेलामा स्थानीय संस्कार र संस्कृति झल्काउने विभिन्न सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको आयोजना गरिन्छ। लोक संगीत, नृत्य, नाटक र अन्य सांस्कृतिक गतिविधिहरूले मेलालाई विशेष बनाउँछन्। यसले स्थानीय कला र परम्परालाई प्रवर्द्धन गर्ने अवसर प्रदान गर्दछ। मेलामा उपस्थित हुने भक्तजनहरूले स्थानीय परिकारको स्वाद लिने, हस्तकला र साना उद्योगका उत्पादनहरूको खरीद गर्ने अवसर पाउँछन्, जसले स्थानीय अर्थतन्त्रलाई सुदृढ बनाउँछ। सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको माध्यमबाट विभिन्न जाति र धर्मका मानिसहरू एकै ठाउँमा भेला भएर आपसी समझदारी र सहिष्णुताको भावना बढाउँछन्।

मेलाले सामाजिक एकता र सद्भावना प्रवर्द्धन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसले स्थानीय समुदायलाई एकताबद्ध गर्नुका साथै नयाँ सम्बन्ध स्थापना गर्ने अवसर पनि प्रदान गर्दछ। साथै, मेलामा मनोरञ्जनात्मक गतिविधिहरू आयोजना गरिन्छ जसले मानिसहरूको चासो बढाउँछ। त्रिवेणी मेलाले स्थानीय कला, संस्कृति र परम्परालाई जीवित राख्न ठूलो भूमिका खेल्छ। मेलाका अवसरमा विभिन्न सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू आयोजना गरिन्छ जसमा लोकगीत, नृत्य र नाटक प्रस्तुत गरिन्छ। स्थानीय जातजातिहरूका मौलिक संस्कृतिहरू प्रदर्शन हुने भएकाले यो मेला सांस्कृतिक आदानप्रदानको उत्कृष्ट माध्यम बनेको छ। मेलामा विभिन्न सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको आयोजना गरिन्छ। यहाँ लोकगीत, नृत्य र अन्य सांस्कृतिक गतिविधिहरू प्रस्तुत गरिन्छ। स्थानीय उत्पादनहरूको बिक्री पनि हुने भएकाले यो मेलाले स्थानीय अर्थतन्त्रलाई टेवा पुर्याउँछ।

सामाजिक महत्त्व

त्रिवेणी मेला सामाजिक एकता र सहिष्णुताको प्रतीक हो। यस मेलाले विभिन्न जाति र धर्मका मानिसहरूलाई एकै ठाउँमा ल्याउने काम गर्छ। यहाँ उपस्थित हुने मानिसहरूले एकअर्कासँग विचार आदानप्रदान गर्न पाउँछन्, जसले आपसी समझदारी र सहयोगको भावना बढाउँछ। त्रिवेणी मेला सामाजिक एकता र सहिष्णुताको प्रतीक हो। यो मेलामा नेपालका विभिन्न भागका मात्र नभई भारत लगायत अन्य देशका मानिसहरू पनि सहभागी हुन्छन्। यसले विभिन्न जातजाति, धर्म र समुदायका मानिसहरूलाई एकै ठाउँमा ल्याउने काम गर्छ।

मेलाले समुदायबीच आपसी सहयोग र समझदारी बढाउने अवसर प्रदान गर्छ। यो मेला केवल धार्मिक आस्था र सांस्कृतिक परम्पराको केन्द्र मात्र होइन, बरु विभिन्न जाति, धर्म र समुदायका मानिसहरूलाई एकै ठाउँमा ल्याउने महत्वपूर्ण अवसर पनि हो। त्रिवेणी मेला विभिन्न जाति र धर्मका मानिसहरूको भेला हुने स्थल हो। यहाँ उपस्थित हुने भक्तजनहरूले एकअर्कासँग विचार आदानप्रदान गर्न पाउँछन्, जसले आपसी समझदारी र सहिष्णुताको भावना बढाउँछ। मेलामा उपस्थित हुने विभिन्न समुदायका मानिसहरूले आफ्नो परम्परा र संस्कृतिका बारेमा जानकारी लिन्छन्, जसले सामाजिक एकता र सद्भावना प्रवर्द्धन गर्दछ।यहाँ मानिसहरूले आफ्नो अनुभव आदानप्रदान गर्ने मात्र होइन, नयाँ सम्बन्ध स्थापना गर्ने अवसर पनि पाउँछन्। यस मेलाले समुदायमा सहिष्णुता र सद्भावना बढाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

आर्थिक महत्त्व

त्रिवेणी मेला केवल धार्मिक र सांस्कृतिक पर्व मात्र होइन, यसले आर्थिक दृष्टिले पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। यो मेला स्थानीय अर्थतन्त्रलाई सुदृढ गर्ने, रोजगार सिर्जना गर्ने र व्यापारिक गतिविधिहरूलाई प्रवर्द्धन गर्ने एक महत्वपूर्ण अवसर हो। मेलामा विभिन्न व्यापारिक गतिविधिहरू आयोजना गरिन्छ, जसले स्थानीय उत्पादकहरूलाई आफ्ना उत्पादनहरू प्रदर्शन गर्ने र बिक्री गर्ने अवसर प्रदान गर्दछ। कृषि उत्पादनहरू, हस्तकला, र अन्य स्थानीय सामग्रीहरूको बिक्रीले व्यवसायीहरूलाई लाभ पुर्याउँछ।

यहाँको ठूलो संख्यामा आगन्तुकहरूको उपस्थिति हुने हुँदा, स्थानीय किसान र व्यापारीहरूले आफ्नो उत्पादनहरूको लागि फराकिलो बजारमा पहुँच प्राप्त गर्न सक्छन्, जसले उनीहरूको बिक्रीमा वृद्धि गर्न मद्दत गर्दछ। त्रिवेणी मेला नेपालका विभिन्न भाग र विदेशबाट आउने तीर्थयात्रीहरूको लागि आकर्षणको केन्द्र बनेको छ। यसले स्थानीय पर्यटन उद्योगलाई सुदृढ पार्ने काम गर्छ, जसले होटल, रेस्टुरेन्ट र स्थानीय व्यवसायहरूमा आम्दानी बढाउँछ। मेलाको आयोजनाले अस्थायी रोजगारका अवसरहरू सिर्जना गर्छ। विभिन्न स्टलहरूमा काम गर्ने, खाद्य सेवा, सुरक्षा र व्यवस्थापनका लागि जनशक्ति आवश्यक पर्छ, जसले बेरोजगारी घटाउन मद्दत गर्दछ।

वैज्ञानिक महत्त्व

त्रिवेणी मेला तावा, ककरु र कमला नदीको संगमस्थलमा आयोजना हुने भएकाले यहाँका जलविज्ञान, पर्यावरण र जैविक विविधता अध्ययनका लागि महत्वपूर्ण अवसर प्रदान गर्दछ। त्रिवेणी क्षेत्रको जलविज्ञान अध्ययन गर्न महत्त्वपूर्ण छ। यहाँको नदी प्रणालीले जलचक्र र पारिस्थितिकीमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। मेलाको समयमा नदीमा हुने स्नान र पूजा गतिविधिहरूले जलको गुणस्तर र पारिस्थितिकीमा प्रभाव पार्न सक्छ। यसले जल स्रोतहरूको संरक्षण र व्यवस्थापनका लागि स्थानीय समुदायलाई सचेत बनाउँछ। त्रिवेणी क्षेत्र जैविक विविधताको दृष्टिले पनि महत्त्वपूर्ण छ।

यहाँ विभिन्न प्रकारका वनस्पति र जीवजन्तु पाइन्छन्। मेलाको समयमा यहाँ आउने भक्तजनहरूले वातावरणीय संरक्षण र जैविक विविधताको महत्त्व बुझ्न सक्ने अवसर पाउँछन्। यसले स्थानीय बासिन्दाहरूलाई प्राकृतिक स्रोतहरूको संरक्षण गर्न प्रेरित गर्दछ। सामाजिक विज्ञान र मानवशास्त्रका दृष्टिले पनि त्रिवेणी मेला अध्ययनको उत्कृष्ट क्षेत्र हो। यहाँ विभिन्न जाति, धर्म र संस्कृतिका मानिसहरू एकत्रित हुने हुँदा सामाजिक संरचना, परम्परा र मानवीय व्यवहारहरूको अध्ययन गर्न सकिन्छ। यसले स्थानीय संस्कृति र परम्पराको अध्ययनमा योगदान पुर्याउँछ।

वैज्ञानिक दृष्टिले त्रिवेणी क्षेत्र जलविज्ञान र पर्यावरण अध्ययनका लागि महत्त्वपूर्ण छ। पुरातात्त्विक सामग्रीहरूको अध्ययन गरेर प्राचीन सभ्यता र संस्कृतिको अनुसन्धान गर्न सकिन्छ। यस क्षेत्रको भूगोल अध्ययन गरेर जलवायु परिवर्तनका असरहरू पनि बुझ्न सकिन्छ। वैज्ञानिक दृष्टिकोणले हेर्दा त्रिवेणी क्षेत्र जलविज्ञान र पर्यावरण अध्ययनका लागि महत्त्वपूर्ण छ। तीनवटा नदीहरूको संगम क्षेत्र भएकाले यहाँको भूगोल अध्ययन गर्न सकिने धेरै सम्भावना छ। साथै, मेलाका समयमा हुने भीड व्यवस्थापन अध्ययन गरेर मानवशास्त्र र समाजशास्त्रका विद्यार्थीहरूले अध्ययन गर्न सक्छन्। यसरी, उदयपुरको त्रिवेणी मेला वैज्ञानिक दृष्टिले पनि महत्त्वपूर्ण छ।

जलविज्ञान, पारिस्थितिकी, जैविक विविधता, सामाजिक विज्ञान र आर्थिक गतिविधिहरूका माध्यमबाट यो मेला स्थानीय समुदायलाई सशक्त बनाउने अवसर प्रदान गर्दछ। यसले भविष्यका पुस्ताहरूलाई प्राकृतिक स्रोतहरूको संरक्षण र वैज्ञानिक दृष्टिकोणमा सोच्न प्रेरित गर्नेछ।

कटारी नगरपालिकाको कार्य र भूमिका

उदयपुरको कटारी नगरपालिका–२ खोक्सामा हरेक वर्ष माघे संक्रान्तिको अवसरमा आयोजना हुने त्रिवेणी (मैनि) मेला धार्मिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक महत्त्व बोकेको पर्व हो। यस मेलाको प्रचार प्रसार र व्यवस्थापनमा कटारी नगरपालिकाले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न आवश्यक छ।

मेलाको प्रचारका लागि सामाजिक सञ्जाल, स्थानीय टेलिभिजन च्यानल, रेडियो, पोस्टर र ब्यानरको प्रयोग गरी मेलाको जानकारी व्यापक रूपमा फैलाउन सकिन्छ। यसले स्थानीय बासिन्दा मात्र नभई बाह्य पर्यटकहरूलाई पनि आकर्षित गर्न मद्दत पुर्याउँछ। व्यवस्थापनका लागि कटारी नगरपालिकाले मेलामा सहभागी भक्तजनहरूको सुविधाका लागि खानेपानी, शौचालय, पार्किङ र प्राथमिक स्वास्थ्य सेवाको व्यवस्था गर्नुपर्छ। भीड नियन्त्रण र आपतकालीन सेवाका लागि सुरक्षा व्यवस्थालाई सुदृढ बनाउनु अत्यावश्यक छ। मेलालाई थप आकर्षक बनाउन स्थानीय सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको आयोजना गर्नुका साथै स्थानीय उत्पादनहरू बिक्री गर्ने स्टलहरूको व्यवस्था गर्न सकिन्छ।

यसका साथै, मेलालाई व्यवस्थित बनाउन विभिन्न संघ-संस्थासँग समन्वय गरी आर्थिक स्रोत जुटाउने र व्यवस्थापनलाई प्रभावकारी बनाउने पहल गर्नुपर्छ। मेलामा भाग लिने भक्तजनहरूको संख्या बढ्दै जाँदा, भीड व्यवस्थापन चुनौतीपूर्ण बन्न सक्छ। विशेष गरी सन २०१३ मा भारतको प्रयागराजको महाकुम्भ मेलामा भागदौडका कारण मृत्यु भएको घटना र १९५४ को कुम्भ मेलामा भएको त्रासदीबाट पाठ सिकेर सुरक्षा र यसको ब्याबस्थापनमा तदारुकताका साथ उभिनु पर्ने देखिन्छ। यी कदमहरूले त्रिवेणी मेलालाई अझ व्यवस्थित, सुरक्षित र सफल बनाउन मद्दत पुर्याउँछ। कटारी नगरपालिकाको सक्रिय भूमिका यस मेलाको दीर्घकालीन संरक्षण र प्रवर्द्धनका लागि अपरिहार्य छ।

निष्कर्ष

उदयपुरको त्रिवेणी मेला केवल धार्मिक पर्व मात्र नभई ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, सामाजिक र वैज्ञानिक दृष्टिले पनि महत्वपूर्ण छ। यसले स्थानीय समुदायलाई एकताबद्ध गर्नुका साथै नेपाली संस्कृति र परम्परालाई संरक्षण गर्न मद्दत गर्दछ। कटारी नगरपालिकाको यस मेलाको प्रचार प्रसार र व्यवस्थापनमा प्रमुख भूमिका हुनु आवश्यक छ। प्रचारका लागि आधुनिक संचार माध्यमहरूको प्रयोग गरेर मेलाको जानकारीलाई व्यापक बनाउन सकिन्छ, जसले आगन्तुकहरूको चासो बढाउँछ। व्यवस्थापनका लागि सुरक्षा, स्वास्थ्य सेवा, र आधारभूत सुविधाहरूको व्यवस्था गर्नुपर्छ, जसले भक्तजनहरूको अनुभवलाई सुधार्नेछ।

सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको आयोजना र स्थानीय उत्पादनहरूको बिक्रीले मेलालाई थप आकर्षक बनाउँछ र स्थानीय अर्थतन्त्रलाई सुदृढ पार्न मद्दत गर्दछ। कटारी नगरपालिकाले विभिन्न संघ-संस्थासँग समन्वय गरेर मेलाको व्यवस्थापनलाई प्रभावकारी बनाउनुपर्ने आवश्यकता छ। यसरी, त्रिवेणी मेला केवल धार्मिक पर्व मात्र नभई स्थानीय संस्कृति र परम्पराको संरक्षण गर्ने महत्त्वपूर्ण अवसर पनि हो। कटारी नगरपालिकाको सक्रिय संलग्नता र उचित व्यवस्थापनले यस मेलालाई दीर्घकालीन रूपमा सफल र प्रभावकारी बनाउन मद्दत पुर्याउनेछ। पुर्याउँछ।

वैज्ञानिक दृष्टिले त्रिवेणी क्षेत्र जलविज्ञान र पर्यावरण अध्ययनका लागि महत्त्वपूर्ण छ। पुरातात्त्विक सामग्रीहरूको अध्ययन गरेर प्राचीन सभ्यता र संस्कृतिको अनुसन्धान गर्न सकिन्छ। यस क्षेत्रको भूगोल अध्ययन गरेर जलवायु परिवर्तनका असरहरू पनि बुझ्न सकिन्छ। वैज्ञानिक दृष्टिकोणले हेर्दा त्रिवेणी क्षेत्र जलविज्ञान र पर्यावरण अध्ययनका लागि महत्त्वपूर्ण छ। यसले भविष्यका पुस्ताहरूका लागि यो महत्त्वपूर्ण सांस्कृतिक धरोहरलाई सुरक्षित राख्नमा योगदान दिनेछ।त्रिवेणी मेलामा सहभागी हुँदा मानिसहरूले आध्यात्मिक शान्ति प्राप्त गर्नुका साथै नेपाली कला-संस्कृतिको गहिरो अनुभव गर्न सक्छन्। यस्ता पर्वहरूको संरक्षण र प्रवर्द्धन गर्नु हामी सबैको कर्तव्य हो ताकि हाम्रो संस्कृति भावी पुस्तासम्म जीवित रहोस्।

स्नातकोत्तर भौतिक विज्ञान

कटारी-१०, उदयपुर ।